Rozwój emocjonalny dziecka

Etapy rozwoju emocjonalnego dziecka 

Od zawsze interesowały mnie emocje. Jako małe dziecko musiałam je w sobie tłumić. Niestety moi rodzice mieli bardzo mgliste pojęcie o wychowaniu w zgodzie z poszanowaniem emocji. Dlatego mi samej tak bardzo zależy na tym, by nie tylko zwracać baczną uwagę na emocje moich dzieci, ale również na tym, by ich tych emocji uczyć. Starałam się już od najmłodszych lat zaznajamiać ich z całym wachlarzem emocji i ich złożoność dopasowywać do wieku moich dzieci. Sama też przy okazji wiele się nauczyłam. I uczę nadal. A za swój wielki sukces uważam to, że moje dzieci o emocjach nie wstydzą się mówić. Co więcej - do mówienia o nich zachęcają też kolegów i koleżanki, a nawet mnie i mojego męża ;) Nie ma, że boli. Każdy temat trzeba przegadać, a odpowiedź "bo tak" w naszym domu praktycznie nie istnieje :) Każde zachowanie, decyzję trzeba uzasadnić - jeśli druga strona o to poprosi. I myślę, że to jest bardzo fajne. Bo nie chowamy w sobie urazy, nie nakręcamy się na coś, tylko staramy się wszystko przegadać od początku do końca - tak by uzyskać jakiś kompromis.
No dobrze, ale jak to jest z tym rozwojem emocjonalnym człowieka?
Jak podaje Wikipedia, rozwój emocjonalny to nic innego jak kolejne etapy wzrostu emocji w poszczególnym stadium wiekowym, które powodują, że wewnętrzne i społeczne przystosowania, przechodzą na coraz to wyższe poziomy. Rozwój emocjonalny buduje poszczególne cechy przystosowawcze do życia społecznego, kształtuje cechy będące nieodzownym elementem rozwoju każdego człowieka.

Rozwój emocjonalny zaczyna się już w okresie niemowlęcym. Za początek rozwoju emocjonalnego można uznać podniecenie spowodowane silnym oddziaływaniem zewnętrznym, które przejawia się aktywnością dziecka. Stan podniecenia przechodzi pod koniec okresu bycia noworodkiem w proste reakcje zadowolenia lub niezadowolenia.
Wraz z upływem czasu reakcje stają się coraz bardziej wyważone. Nie są już tak gwałtowne. Nadal są jednak dość ekspresywne. W tym wieku dzieci zaczynają zdawać sobie sprawę ze swojego wpływu na otoczenie. Jak dalej podaje Wikipedia - to testy Skali Rozwoju Dziecka mogą nam pomóc weryfikować rozwój emocjonalny dziecka.
W przedszkolu maluch zaczyna manifestować własne „ja”. Potrafi też nie tylko za pomocą gestów, ale też słów wyrazić swoje stany emocjonalne - zadowolenie bądź jego brak. Nie oznacza to jednak emocjonalnego zrównoważenia. Do tego jeszcze daleko.
W wieku wczesnoszkolnym, za Wikipedią, rozwój procesów poznawczych (wrażeń, spostrzeżeń, myślenia, pamięci) kształtują zainteresowania. Ważne też staje się nawiązywanie więzi i stosunków społecznych, które stwarzają warunki i dla uczenia się, i dla dalszego rozwoju emocjonalnego, ale też i społecznego.
No a później mamy dojrzewanie. Okres pod wieloma względami wybuchowy - również emocjonalnie. Pojawia się spora chwiejność emocjonalna, a wpływ na emocjonalną sferę życia psychicznego w tym okresie wywiera rozwój fizjologiczny.

Oceny rozwoju emocjonalnego dziecka

Aby rozwój dziecka był prawidłowy, powinno ono potrafić rozpoznawać i nazywać emocje. Ale też mieć zdolność wyrażania ich w społecznie akceptowalny sposób. TO do rodzica należy rola tego, który będzie wspierał i pomagał. 

W przedszkolach często przeprowadzana jest ocena rozwoju emocjonalnego dziecka. Służą do tego specjalne arkusze oceny dojrzałości procesów społeczno-emocjonalnych. Przy ocenie poziomu procesów emocjonalno-motywacyjnych liczy się m.in. zainteresowanie zajęciami „szkolnymi”, kontrolowanie ekspresji emocji. pokonywanie trudności czy stosunek do obowiązków.

Należy pamiętać, że rozwój emocjonalny dziecka następuje w sytuacjach społecznych. Mam tu na myśli kontakty z innymi, rówieśnikami (ale nie tylko). Rozwój ten można sprawdzać podczas wspólnych zabaw, rozmów i doświadczeń. Dojrzałość emocjonalna rozwija się wraz z wiekiem. Chociaż zależy też od sposobu w jaki jego rozwój emocjonalny wspierany jest przez najbliższe otoczenie. Pamiętajmy o tym, by poważnie traktować uczucia malucha, nie wyśmiewać go czy nie drwić z tego, co nam mówi czy sygnalizuje. Bardzo ważne jest też poświęcanie mu uwagi. Kluczowe wręcz. Podobnie jak kontrolowanie własnych emocji i nie przelewanie ich na dziecko. 

W internecie znajdziecie też m.in. Skale Rozwoju Emocjonalnego dzieci. To psychologiczne, znormalizowane narzędzia umożliwiające ocenę rozwoju emocjonalnego dzieci w różnym wieku. Bada się m.in. rozpoznawanie i nazywanie emocji oraz sprawdza się te emocje w sytuacjach społecznych. 

Teoria Piageta - poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka 

Zacznijmy od tego kim w ogóle był Jean Piaget. To urodzony w 1896 roku szwajcarski psycholog, biolog i epistemolog.
Jak podaje Wikipedia - był on znany przede wszystkim z teorii rozwoju poznawczego. Zrewolucjonizowała ona sposób myślenia o dziecięcym umyśle. Teoria ta zakłada różne fazy w rozwoju dziecka. Są to:

• 1 faza trwa od urodzenia do 2 roku życia. To faza sensoryczno-motoryczna. Zakłada, że dzieci uczą się przez zmysły, a ich świat jest doświadczeniem fizycznym. Dzieci w tym wieku mają stałość przedmiotu i są egocentryczne.
• 2 faza obejmuje okres od 2 do 6 roku życia. Jest to faza przedoperacyjna w której dzieci starają się uaktywnić swoją wyobraźnię, nadal są egocentryczne i umieją odróżnić rzeczy realne od fantazji.
• 3 faza – (6–12 lat]) to faza operacji konkretnych – stosowanie logiki i alternatywnych perspektyw, pomaga dziecku pojąć związki przyczynowo skutkowe; dzieci mają problem z pojęciami abstrakcyjnymi. Myślenie nie jest już egocentryczne.
• 4 faza – rozpoczyna się w 12 roku życia i trwa aż do dorosłości. To faza operacji formalnych – dzieci zaczynają myśleć abstrakcyjnie; pozwala ona przekroczyć granicę czasu i przestrzeni.

Jean Piaget uważał, że moment przechodzenia z jednej fazy na drugą jest indywidualny. Warto też wspomnieć najważniejsze pojęcia wprowadzone przez Piageta. Za Wikipedią są to: schemat, akomodacja, asymilacja, równowaga.

Zabawki i książki wspierające rozwój emocjonalny dziecka 

Zabawek i książek o emocjach jest naprawdę sporo. I to bardzo cieszy. Pokażę Wam te, które bardzo polecam, bo są wartościowe i mogą pomóc w rozmowach, ale też w okiełznaniu emocji i uczuć. 

Zacznijmy od magnetycznej układanki Emocje od Janod. 

[product id="16998"]

Układanka ta będzie służyć dziecku przed bardzo długi czas i nieprędko się znudzi. Jest doskonała do ćwiczenia empatii, nauki radzenia sobie z trudnymi doświadczeniami, np. oswajania lęków i rozwijania inteligencji emocjonalnej. W skład zestawu wchodzi 20 dwustronnych kartonowych plansz. Po jednej ich stronie zaprezentowane są sytuacje, znane z codziennego życia, np. burza, wyrzucanie śmieci, wygłupy z kolegą czy nieudana babka z piasku, po drugiej zaś jest miejsce na umieszczenie odpowiednich magnesów, obrazujących przeżycia, które tym sytuacjom towarzyszą. W zestawie jest 27 drewnianych magnesów: 10 dziecięcych buziek z minami, wyrażającymi emocje (np. płacz, łzy śmiechu, grymas niezadowolenia), 12 emotek i 5 części strojów, które można dobrać do postaci.

Świetna jest też wyklejanka Emocje od Poppik. 

[product id="29605"]

Na plakacie o wysokości 1 metra dzieci przyklejają naklejki, aby skompletować duży dom: dodają meble, akcesoria i postacie. W ten sposób odnajdujemy cały wszechświat rodziny Graou, zabawnego małego psa. Na plakacie znajdują się wszystkie obrazy codziennego życia, sprawdzi się do nauki i zapamiętywania poprzez zabawę. Numerowany kod ułatwia rozpoznanie prawidłowego położenia każdej naklejki. Plakat jest drukowany dwustronnie: jedna w języku angielskim, druga w języku francuskim. Po wyklejeniu można go oprawić i zawiesić na ścianie tworząc ozdobę pokoju. W zestawie mamy 139 naklejek z możliwością zmiany położenia w razie pomyłki. 

Kolejną ciekawą zabawką są woreczki sensoryczne - Emocje od Mom's Care.

[product id="29025"]

Woreczki sensoryczne Mom’s Care to zabawki dla niemowląt jak i starszych dzieci. Do ich uszycia użyto bezpiecznych, przyjemnych w dotyku materiałów sensorycznych minki oraz metek, które wspierają rozwój motoryki małej i przyciągają uwagę niemowląt. W pudełku znajduje się 6 woreczków różniących się emocją, kolorem oraz wypełnieniem. Mają one naturalne wkłady: grykę z lawendą, groch, ryż, kaszę jaglaną, siemię lniane oraz pestkę wiśni. Z woreczków mogą korzystać również starsze dzieci. To zabawka zapoznająca pociechy z następującymi emocjami: radość, smutek, zawstydzenie, złość, zakochanie, strach. Z pomocą woreczków Emocje nauczycie swoje dziecko radzenia sobie z uczuciami. Produkt w rękach rodziców i dzieci stanowi świetna pomoc terapeutyczną. Z tą zabawką jesteście w stanie przeprowadzić wiele ciekawych form zabaw dydaktycznych. 

A co powiecie na Montessori karty obrazkowe - Emocje od Kapitana Nauki? 

[product id="26255"]

Inspirowane metodą Montessori karty obrazkowe, które pomagają dziecku poznawać i oswajać emocje. Co robicie, gdy czujecie radość? Czy nuda to przyjemne uczucie? Te karty pomagają oswoić dziecięce emocje i o nich rozmawiać. Radość, smutek, zachwyt, zaskoczenie, tęsknota i 12 innych emocji. Maluchy uczą się je rozróżniać i nazywać. Wzbogacają w ten sposób zasób słownictwa i rozwijają umiejętności społeczne. W zestawie znajdziecie 17 kart i poradnik dla rodziców z pomysłami na wspólne zabawy kartami.

Warto dodać, że metoda Montessori powstała w wyniku długoletnich obserwacji rozwoju małych dzieci. Jej autorką jest Maria Montessori, włoska pedagożka i pierwsza w historii Włoch lekarka. Zasady metody Montessori to m.in.:

• poznawanie świata wszystkimi zmysłami,
• naukę poprzez zabawę i doświadczenie,
• rozwój samodzielności.

Kolejna propozycja to zabawka edukacyjna Stworek - Poznaj swoje emocje od Miniland.

[product id="26109, 28231"]

Jak odczuwa się radość, szczęście i miłość? Czym różni się strach od smutku czy złości? Dziecięcy świat jest pełen najróżniejszych emocji i wrażeń, które towarzyszą im każdego dnia. Dlatego tak ważne jest, aby nauczyć dzieci nazywać swoje uczucia od najmłodszych lat. Ten przyjaciel pomoże dziecku nauczyć się rozpoznawać emocje i uczucia oraz okazywać je za pomocą gestów i słów. Stworek pomoże dziecku lepiej poznać samego siebie, swoje emocje, łatwiej nawiązywać kontakty z innymi oraz radzić sobie ze stresem. Maluchy będą zachwycone zabawą dziewięcioma wymiennymi elementami, za pomocą których mogą stworzyć różne wyrazy twarzy Stworka. Dzięki temu na wesoło poznają pięć podstawowych emocji: radość, strach, smutek, złość i miłość. Dzieci będą również oczarowane brzuszkiem, który zawiera moduł świetlny w kształcie serca. Po jego naciśnięciu serduszko świeci w jednym z wybranych kolorów: żółtym, niebieskim, różowym, czerwonym lub fioletowym. Zadaniem dziecka jest utożsamić kolor brzuszka z poszczególnymi emocjami. Psychologia koloru jest bowiem podstawą dziecięcego rozwoju. Po zakończeniu zabawy wszystkie elementy można schować do plecaka potworka.

Bardzo fajnie prezentuje się książka "Bazgraki Emocje" od Wydawnictwa Edgard. 

[product id="25149"]

To książeczka z angażującymi zadaniami, która pomoże odkryć przedszkolakom świat pełen emocji. W towarzystwie sympatycznych Bazgraków, najmłodsi dowiedzą się, co czują w konkretnych sytuacjach oraz jak poradzić sobie z różnymi uczuciami. Jaką minę ma stworek, który zgubił misia? Co czuje Bazgrak, który wygrał w Wesołym Pokazie Mody? Co mogło przestraszyć Bazgraka? Przedszkolaki poznają emocje w sytuacjach, które dotyczą ich samych m.in. smutek z powodu zgubienia ukochanej przytulanki, radość z rozchlapywania wody w kałużach czy dumę z namalowanego samodzielnie obrazka. Nauczą się przy tym rozpoznawania, nazywania i akceptowania swoich uczuć. Zmywalne karty umożliwią nie tylko wielokrotne wypełnianie kart książeczki, ale pomogą w znajdowaniu nowych sposobów na oswajanie emocji.

Świetna jest książka "Feluś i Gucio poznają emocje" od Wydawnictwa Nasza Księgarnia. 

[product id="17217"]

Feluś jest przedszkolakiem i każdego dnia doświadcza różnych emocji. Wizyta u lekarza okaże się próbą odwagi. Przygotowanie śniadania dla rodziców będzie powodem do dumy. A kiedy kolega przebiegnie po świeżo zbudowanym zamku z piasku, Felusia ogarnie złość. Czy te doświadczenia wydają się Wam znajome? Jak zawsze Felusiowi towarzyszy ukochany miś Gucio, który tłumaczy zawiły język emocji na bliskie i zrozumiałe każdemu maluchowi doświadczenia zmysłów – dla Gucia radość ma słodki smak, spokój przypomina dźwięki harfy, a tęsknota jest jak deszczowy dzień. Podczas lektury książki mały czytelnik znajdzie się w wielu dobrze znanych sobie sytuacjach. Razem z Felusiem i Guciem nauczy się rozpoznawać, nazywać i akceptować swoje emocje. Będzie też wiedział, skąd się biorą, w jaki sposób można je wyrażać i jak sobie z nimi radzić.

Dla nieco starszych sprawdzi się przepiękna wizualnie książka "Mapy moich emocji" od Wydawnictwa Libra. 

[product id="24244"]

Książka wybitnej włoskiej ilustratorki Bimby Landmann przedstawia podróż bohatera przez krainy różnych emocji. Ponieważ emocje mijają i zmieniają się, podróż obfituje w przygody i zwroty akcji. Jedyne słowa, jakie znajdziemy w tej książce, to nazwy „geograficzne”: Morze Marzeń, Wielkie Jezioro Pomysłów, Las Dobrych Znaków, Wzgórza Przyszłości, Małe Miasto Zawstydzenia, Wrzące Morze Gniewu, Poetycka Fontanna. Nazwy te niosą w sobie niezwykle ważne treści, a w połączeniu z bajecznie kolorowymi i artystycznie dopracowanymi ilustracjami dają obraz głębokich, prawdziwych odkryć, jakich można dokonać w podróży w świat wyobraźni. Oglądając kolejne lądy, czytelnik uczy się rozpoznawać i nazywać emocje. Ta oryginalna, poruszająca i zajmująca książka ta ma ogromną terapeutyczną moc. Może być wspaniałym pretekstem do rozmów o tym, co czujemy i o tym, dokąd prowadzą nas uczucia.

Młodsze dzieci na pewno docenią książkę "Czujemisie" od Wydawnictwa Dwie Siostry. 

[product id="11150"]

Misie, tak jak przedszkolaki, mają mnóstwo różnych uczuć. I tak jak przedszkolaki, nie zawsze wiedzą, jak je nazwać. Dlatego w tej książce opisują swoje uczucia za pomocą konkretnych sytuacji, tworząc w ten sposób obrazowe, a zarazem życiowe definicje. Czuję się tak, jakbym potrafił fruwać. Czuję się tak, jakbym zgubił ulubiony kamyk. Czuję się tak, jakby nikt nie chciał się ze mną bawić. Jakie uczucia się za nimi kryją? A może wy też czasem tak się czujecie? W szukaniu odpowiedzi pomogą wam ciepłe i sugestywne ilustracje oraz nazwy uczuć umieszczone na końcu książki.

A może coś po angielsku? Fajnie sprawdzi się książka "All about feelings" od Wydawnictwa Usborne.

[product id="18472"]

Ten zabawny przewodnik po uczuciach ma na celu pomóc małym dzieciom rozpoznać, zrozumieć i nazwać swoje uczucia oraz nauczyć się rozmawiać o emocjach i radzić sobie z nimi.

Świetny jest też "Uczuciometr Inspektora Krokodyla" od Wydawnictwa Dwukropek. 

[product id="14645"]

Poznamy dziesięć podstawowych emocji, po których meandrach oprowadzi nas inspektor Krokodyl. Przy pomocy skonstruowanego przez siebie przyrządu, jakim jest uczuciometr, wyjaśni nam, co czujemy w określonych sytuacjach i dlaczego. Wspaniałe ilustracje, wzbogacone o czytelną instrukcję rozpoznawania uczuć oraz niezwykle ciekawe opowiadania będą zachętą do rozmowy o emocjach, które przeżywamy każdego dnia.

Z kolei dla młodszych z tej serii polecam "Mój pierwszy uczuciometr" również od Dwukropka.

[product id="25813"]

Świetna pozycją dla maluszków, która opowiada o ośmiu podstawowych uczuciach
Rozmawianie z dziećmi o uczuciach warto praktykować już od pierwszych miesięcy ich życia. Umiejętność wyrażania uczuć jest niezwykle ważna. Kartonowa książeczka porusza osiem typów uczuć, w tym wstyd, radość, strach, złość i smutek. Bohaterami prezentującymi poszczególne uczucia są inspektor Krokodyl i Emoludki. Detektyw nosi przy sobie uczuciometr, aby pomagać w zrozumieniu emocji. Na każdej stronie znajduje się wierszyk, który opisuje jedno uczucie, z adekwatną ilustracją. Każda emocja przedstawia się z imienia (np. strach to Cykorek) i prezentuje swoje najważniejsze cechy. W środku znajdziemy też uczuciometr - kartonowe koło, którym można zakręcić i wylosować lub pokazać emocje, które w danej chwili odczuwamy, z podziałem na to, czy są one słabe, czy mocno odczuwalne. To dobry punkt wyjścia do rozmowy z dziećmi o emocjach oraz pokazywania i nazywania uczuć. Książeczka sprawdzi się dla dzieci powyżej pierwszego roku życia.

A na koniec jedna z najpiękniejszych książek świata - "Co lubią uczucia?" od Wydawnictwa Dwie Siostry. 

[product id="26252"]

Poznajcie prywatne życie uczuć – i innych stworzeń, które żyją w każdym z nas. Jak mieszkają? Z kim się przyjaźnią? Czego się obawiają? Co je złości, a co sprawia im radość? Przekonajcie się sami, a lepiej zrozumiecie ich świat. Cierpliwość miesza konfitury, Ciekawość gada z Lękiem pod szafą, Upór znów się gdzieś przykleił, Wdzięczność spaceruje korytarzami Pamięci z kubkiem gorącego kakao, a Złośliwość przygotowuje kolejną truciznę… Poetycki, pełen uważności i czułości tekst Tiny Oziewicz w połączeniu z pełnymi wdzięku ilustracjami Aleksandry Zając wzrusza, zachęca do refleksji i zaprasza do empatycznego przyjrzenia się temu, co czujemy.

I to tyle na dziś. Do poczytania następnym razem. I dbajcie o swoje uczucia i emocje! Swoich dzieci też. 

Autorem tekstu jest:

Urszula Kowalewska

Dziennikarka, blogerka, mama dwóch chłopców. Zakochana w kocykach, otulaczach i kreatywnych zabawkach. Lubi testować produkty, a później dzielić się wiedzą z czytelnikami bloga.